تأثیر ویژگی های دامنه بر تنوع مورفولوژیکی و ایزوآنزیمی مخروط و بذور درختان اُرس در رویشگاه چهارباغ گلستان

اُرس یکی از مهمترین گونه های اکوسیستم های کوهستانی ایران است. امروزه اکثر جنگل های اُرس به علّت دخالت های انسانی و فرسایش بستر خاک تخریب شده اند. اطلاع از تأثیر عوامل توپوگرافی بر میزان تنوع ژنتیکی و مورفولوژیکی گونه اُرس جهت مدیریت احیا، حفاظت و توسعه ی رویشگاه های آن بسیار مفید است. بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر ویژگی های دامنه بر تنوع مورفولوژیکی و ژنتیکی مخروط و بذر درختان اُرس در رویشگاه چهارباغ گلستان انجام شد. مطالعات مورفولوژیکی با کمک 14 صفت مخروط و بذر صورت گرفت. مطالعات کیفی آنزیمی با استفاده از نشانگرهای پراکسیداز و استراز به روش pageو مطالعات کمّی آنزیم پراکسیداز به روش ورتینگتون انجام شد. نتایج تجزیه واریانس صفات مورفولوژیکی نشان داد که فاکتورهای محیطی ارتفاع از سطح دریا، موقعیّت قرارگیری پایه ها در طول دامنه و جهت دامنه به ترتیب بیشترین تأثیر معنادار را بر صفات مورد بررسی دارند. نتایج مقایسات میانگین مهمترین صفات نشان داد که افزایش ارتفاع، موجب کاهش معنادار صفات ابعاد بذر و متوسط وزن بذر در مخروط شده است. بالاترین میانگین صفات ابعاد بذر در عامل موقعیّت پایه ها در دامنه، مربوط به انتهای دامنه بوده است. همچنین در عامل جهت، صفت تعداد بذر سالم در مخروط در دامنه ی رو به غرب و صفت وزن متوسط بذر سالم در دامنه ی رو به شرق بالاترین میانگین را داشته است. اثر متقابل عوامل مورد مطالعه بیشترین تعداد بذر سالم را در ارتفاع پایین انتهای دامنه ی رو به غرب و ارتفاعات بالای دامنه ی رو به شرق این رویشگاه نشان داد. گروه بندی صفات مورفولوژیکی به همراه آزمون تشخیص برای نشانگرهای مورفولوژیکی تفکیک پذیری متوسطی را در دو جهت دامنه آشکار کرد. در مقایسات درون جمعیّتی داده های ایزوآنزیمی، تنوع الگوهای بذری دامنه رو به غرب در مقایسه با دامنه رو به شرق بالاتر به دست آمد. نتایج مطالعات کمّی پراکسیداز برای دو جهت دامنه نیز با نتایج کیفی آن همسو بود. با مقایسه ی تنوع درون جمعیّتی و بین جمعیّتی در رویشگاه چهارباغ مشاهده شد که تنوع ایزوآنزیمی بین جمعیّتی بالاتر از تنوع ایزوآنزیمی درون جمعیّتی است.